อุทกสฺส ผุสิตํ ผุสิตํ, น จ ปคฺฆรณี สูทนีติ อตฺโถ, ‘‘พินฺทุํ อุทกํ’’ ติปิ กตฺถจิ ปาโฐ, อุทกสงฺขาตํ พินฺทุนฺติ ตสฺสตฺโถฯ พินฺทุสทฺโท หิ ‘‘พฺยาลมฺพมฺพุธรพินฺทู’’ติอาทีสุ วิย ธาราวยเวฯ เอวํ ปน อปคฺฆรณโต หตฺเถนปิ ทฺวีหิปิ ตีหิปิ องฺคุเลหิ คเหตุํ, โอวฏฺฏิกาย วา กาตุํ สกฺกาฯ ยทิ หิ สา ปคฺฆรณี อสฺส, เอวํ สติ สฺเนหวิคมเนน สุกฺขตฺตา ถทฺธา หุตฺวา ตถา คเหตุํ, กาตุํ วา น สกฺกาติ วุตฺตํ โหติฯ โอวฏฺฏิกายาติ ปริวฏฺฏุลวเสน, คุฬิกาวเสน สา ปิณฺฑิ กาตุํ สกฺกาติ อตฺโถฯ

ทุติยชฺฌานกถาวณฺณนา

[229] ตาหิ ตาหิ อุทกสิราหิ อุพฺภิชฺชติ อุทฺธํ นิกฺขมตีติ อุพฺภิทํ, ตาทิสํ อุทกํ ยสฺสาติ อุพฺภิโททโก, ท-การสฺส ปน ต-กาเร กเต อุพฺภิโตทโก, อิมมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘อุพฺภินฺนอุทโก’’ติ วุตฺตํ, นทีตีเร ขตกูปโก วิย อุพฺภิชฺชนกอุทโกติ อตฺโถฯ อุพฺภิชฺชนกมฺปิ อุทกํ กตฺถจิ เหฏฺฐา อุพฺภิชฺชิตฺวา ธาราวเสน อุฏฺฐหิตฺวา พหิ คจฺฉติ, น ตํ โกจิ อนฺโตเยว ปติฏฺฐิตํ กาตุํ สกฺโกติ ธาราวเสน อุฏฺฐหนโต, อิธ ปน วาลิกาตเฏ วิย อุทกรหทสฺส อนฺโตเยว อุพฺภิชฺชิตฺวา ตตฺเถว ติฏฺฐติ, น ธาราวเสน อุฏฺฐหิตฺวา พหิ คจฺฉตีติ วิญฺญายติ อโขภกสฺส สนฺนิสินฺนสฺเสว อุทกสฺส อธิปฺเปตตฺตาติ อิมมตฺถํ สนฺธายาห ‘‘น เหฏฺฐา’’ติอาทิฯ เหฏฺฐาติ อุทกรหทสฺส เหฏฺฐา มหาอุทกสิรา, โลหิตานุคตา โลหิตสิรา วิย อุทกานุคโต ปถวิปเทโส ‘‘อุทกสิรา’’ติ วุจฺจติฯ อุคฺคจฺฉนกอุทโกติ ธาราวเสน อุฏฺฐหนกอุทโกฯ อนฺโตเยวาติ อุทกรหทสฺส อนฺโต สมตลปเทเส เอวฯ อุพฺภิชฺชนกอุทโกติ อุพฺภิชฺชิตฺวา ตตฺเถว ติฏฺฐนกอุทโกฯ อาคมนมคฺโคติ พาหิรโต อุทกรหทาภิมุขํ อาคมนมคฺโคฯ กาเลน กาลนฺติ รุฬฺหีปทํ ‘‘เอโก เอกายา’’ติอาทิ (ปารา. 443, 444, 452) วิยาติ วุตฺตํ ‘‘กาเล กาเล’’ติฯ อนฺวทฺธมาสนฺติ เอตฺถ อนุสทฺโท พฺยาปเนฯ วสฺสานสฺส อทฺธมาสํ อทฺธมาสนฺติ อตฺโถฯ เอวํ อนุทสาหนฺติ เอตฺถาปิฯ วุฏฺฐินฺติ วสฺสนํฯ อนุปฺปวจฺเฉยฺยาติ น อุปวจฺเฉยฺยฯ วสฺสสทฺทโต จสฺส สิทฺธีติ ทสฺเสติ ‘‘น วสฺเสยฺยา’’ติ อิมินาฯ